In het hart van Tilburg, waar vroeger stoomlocomotieven werden onderhouden, schittert vandaag de dag de LocHal: een historisch gebouw dat nieuw leven is ingeblazen als culturele hotspot. Deze plek ademt kunst, innovatie en vooral leren. De LocHal is tevens de plek die de visie én missie van ondersteuningsorganisatie Cubiss demonstreert: de bibliotheek als plek voor iedereen om op een eigen manier te leren en betrokken te zijn bij de samenleving.

De LocHal bibliotheek dankt zijn naam aan zijn oorspronkelijke functie als locomotiefwerkplaats. Het gebouw werd in 1932 gebouwd als onderdeel van de werkplaatsen van de Nederlandse Spoorwegen (NS) in Tilburg. De hal diende als onderhouds- en reparatiefaciliteit voor locomotieven en treinen. Na de sluiting van de NS-werkplaatsen in 2011 onderging de LocHal een indrukwekkende transformatie. Het gebouw werd herontwikkeld tot een eigentijdse culturele omgeving met een focus op kunst, cultuur, innovatie en leren. In de moderne bibliotheek die de LocHal vandaag is, heerst een sfeer van openheid en beweging. Hier hoef je niet stilletjes te zitten, maar kun je genieten van een kopje koffie terwijl je aan het werk bent, studeert of leert en oefent met 3D-printer.

‘De LocHal is echt een verademing. Ik zie hier zoveel mogelijkheden voor informeel leren en creatieve ontwikkeling. Het is een plek waar mensen van alle leeftijden en achtergronden samenkomen en geïnspireerd raken.’

Elvira Bartolomé Correia, EPALE Spanje

‘In mijn land is een bibliotheek nog een stille tempel vol boeken. Als je mensen bij elkaar wilt brengen, dan moet je het inderdaad, zoals hier, aantrekkelijk maken. Zelfs boeken zullen overleven tussen eten en drinken.’

Sonata Barvainienė, EPALE Litouwen

Leren in labs

Tijdens het bezoek worden de deelnemers in twee groepen rondgeleid door twee vrijwillige gidsen. Ze laten zien hoe de LocHal met verschillende labs een inspirerende leeromgeving is voor alle leeftijden. Het laat een samenwerking zien tussen bibliotheek, inwoners, scholen en gemeente. Op verschillende plekken zijn er diverse ‘Labs’ ingericht om het leren, ontwikkelen, ontmoeten en samenbrengen van expertises te bevorderen. Alle labs hebben een programmamaker. Zij organiseren voor deze verschillende labs activiteiten die worden gecommuniceerd via flyers, sociale media en een nieuwsbrief. In het kader van jong geleerd is oud gedaan zijn er activiteiten voor verschillende leeftijden. Veel van de studiebezoekers waren blij verrast te zien dat een bibliotheek zo aantrekkelijk en uitnodigend kan zijn voor een heel breed publiek.

• TijdLab: Waar inwoners van de stad met elkaar verbonden worden, via kennis en verhalen over de stad. Hier vind je de uitgebreide collectie van boeken over de stad, maar ook allerlei voorwerpen, foto’s en films over de stad. Het tijdlab heeft een samenwerking met de stadsarchieven.
• DigiLab: Experimenteren met nieuwe technologie en de modernste hard- en software. Hierbij kun je denken aan 3D printers, games en robots ontwikkelen en een green screen. Beschikbaar voor iedereen: jong en oud, voorlopers en digibeten.
• Woordlab: Stimuleert creatief schrijven en podiumkunsten. Hier kunnen mensen terecht voor alle vormen van woordkunst, omringd door een uitgebreide taal- en letterkundecollectie.
• FutureLab: Hier wordt de toekomst verkend. De mensen zijn zelf onderdeel van die toekomst en kunnen daar zelf ook invloed op uitoefenen. Kennis en ervaringen kunnen worden gedeeld tussen gemeente en inwoners. Ideeën en wensen van inwoners worden er besproken, zoals vergroening van de stad.
• GameLab: Gericht op gaming, gamification en digitale media. De gamewereld heeft meer invloed op jongeren dan de film- en muziekwereld samen. Met de nieuwste games heeft iedereen de mogelijkheid de trends te volgen. Hier worden talenten ontwikkeld en tegelijkertijd eenzaamheid tegengegaan.

3D-pizza in een MakersPlaats

‘De LocHal slaagt er enorm goed in mensen samen te brengen voor lezingen, workshops, boekpresentaties of culturele evenementen en biedt daarmee volop mogelijkheden voor ervaringsgericht leren en verbondenheid’, aldus Caroline. ‘Zo kunnen mensen groeien buiten de formele kaders van het onderwijs.’

Een mooi voorbeeld daarvan is een MakersPlaats. In de LocHal is dit het DigiLab. Het is een publiek toegankelijke creatieve doe-het-zelfruimte waar bezoekers samen kunnen komen om te creëren, uit te vinden, te ontwerpen, programmeren en te leren. Creatie en talentontwikkeling staan centraal. Bij MakersPlaatsen zijn over het algemeen software, elektronica, green screens, 3D-printers, robots en andere machines en gereedschappen te vinden. Op deze manier dragen Makerplaatsen bij aan creativiteit, verbeeldingskracht, probleemoplossend vermogen, het leggen van verbindingen, samenwerking en kennisdeling. Een van de gasten wilde wel een pizza 3D vervaardigen.

‘Mooi om te zien dat bibliotheken gelijke kansen geven door toegang te bieden tot hoogwaardige technologie en educatieve programma's die normaal gesproken misschien niet voor iedereen beschikbaar zouden zijn. Niet iedereen heeft thuis toegang tot 3D-printers of innovatieve labs, maar in de bibliotheek kan iedereen deze faciliteiten gebruiken en nieuwe vaardigheden ontwikkelen.’

Marco Cecchinato, EPALE Wallonië

Theater, slim boodschappen doen en taalcafés

In de LocHal, maar ook in andere bibliotheken die door Cubiss worden ondersteund, worden allerlei mogelijkheden van non-formeel leren aangeboden. Een voorbeeld daarvan komt tot uiting in het theaterstuk ‘Ik ben hier’. Volwassenen die deelnemen zijn bezig met het leren van het Nederlands als tweede taal. Door samen aan de slag te gaan met het oefenen, repeteren van het theaterstuk en de organisatie worden het leren van een taal, het opdoen van nieuwe vaardigheden en sociale contacten met elkaar verbonden. Leren wordt zo leuk! Daarnaast brengt deze vorm de verhalen van diverse culturen naar voren, waardoor begrip en verbinding worden bevorderd.

Het versterken van basisvaardigheden op een leuke informele manier, wordt gedaan tijdens workshops zoals ‘Slim en voordelig boodschappen doen’. Deze workshop is bedoeld om deelnemers te ondersteunen bij het effectief navigeren door de complexe wereld van kortingen en prijsstrategieën. En het leren gaat verder dan alleen winkeltips. Het integreert het versterken van geletterdheid en gecijferdheid in de structuur ervan, waardoor deelnemers de kans krijgen hun vaardigheden in een praktische context te verbeteren. Deze workshop is een voorbeeld van hoe informele leermethoden kunnen worden geïntegreerd in alledaagse taken. Het helpt deelnemers niet alleen geld te besparen, maar draagt ook bij aan hun persoonlijke ontwikkeling door het verbeteren van essentiële vaardigheden.

En uiteraard is er ook een Taalcafé, waar mensen (18+) op een gezellige manier Nederlands oefenen in kleine groepen, of Frans, Spaans, Duits en Engels. Deze culturele activiteiten en taalbijeenkomsten bevorderen tegelijkertijd de sociale cohesie.

Delen van kennis en passie

In het bijzonder noemt Caroline nog het initiatief KennisMakers. Een initiatief dat mensen met gespecialiseerde kennis of passies uitnodigt om hun expertise met de gemeenschap te delen. Het is een open platform waar mensen in verschillende vormen een bijdrage kunnen leveren, zoals workshops of lezingen, waardoor de kennis van de gemeenschap wordt vergroot en persoonlijke verrijking wordt geboden. Deelnemers bepalen het format en de inhoud van hun sessies en werken samen met bibliotheekpersoneel om de evenementen te organiseren. Dit initiatief legt de nadruk op het delen van kennis die verder gaat dan traditionele onderwerpen en die praktische, technische of unieke interesses bestrijkt, waardoor het sociale en educatieve karakter van de gemeenschap wordt verrijkt. Commerciële ondernemingen zijn uitgesloten van deelname.

‘De LocHal voelde aan als een plek waar inwoners worden uitgenodigd om te leren, te ontdekken en te groeien.’

De third place

Met al zijn activiteiten is de bibliotheek een ‘derde ruimte’. Moderne bibliotheken zijn geweldige voorbeelden van deze ‘derde ruimte’ in onze gemeenschappen. ‘Het concept van de derde ruimte gaat over een sociale plek buiten thuis, school of werk. Het is een ontspannen plek waar mensen samenkomen om te leren, te praten en gewoon te zijn’, legt Caroline uit. ‘Door een sociale en veilige leeromgeving te bieden, met toegang tot technologie en culturele activiteiten, versterkt de bibliotheek haar rol als derde ruimte. Hier kunnen mensen zich vrij voelen om te leren, te ontspannen en verbinding te maken, wat bijdraagt aan een sterkere en meer verbonden samenleving.’

Herkomst concept

Het concept third places werd geïntroduceerd door de socioloog Ray Oldenburg in zijn boek ‘The Great Good Place’ (1989)[1]. Oldenburg definieerde third places als informele publieke plekken waar mensen regelmatig samenkomen buiten hun thuis (first place) en werk (second place). Voorbeelden zijn cafés, parken, bibliotheken en koffiehuizen. Deze ruimtes bieden gelegenheid voor sociale interactie en gemeenschapsvorming, en spelen een cruciale rol in het bevorderen van sociale cohesie en een gevoel van verbondenheid binnen een gemeenschap. Oldenburg benadrukte dat third places vaak een ontspannen en inclusieve sfeer hebben, waar mensen vrij kunnen praten en ideeën kunnen uitwisselen. Deze plekken zijn toegankelijk en gastvrij, en worden gekenmerkt door regelmatige bezoekers die een soort ‘thuis weg van huis’ creëren. Ze bieden een balans tussen de formele structuren van thuis en werk, en dienen als belangrijke hubs voor sociale netwerken en burgerlijk engagement.

De LocHal als derde ruimte

Mensen die hier anders geen mogelijkheid toe hebben, kunnen hier hun vaardigheden uitbreiden en hun horizon verbreden. De verschillende activiteiten sluiten aan bij verschillende interesses. Voor ieder is er wat wils. Met andere woorden: de omgeving is ingericht voor de diversiteit van mensen en iedereen kan zijn eigen specialisme inbrengen. Dit zijn tegelijkertijd ook de succesfactoren van de LocHal als mooi voorbeeld van een derde ruimte.

• Gemeenschap: de mogelijkheden voor samenwerking en betrokkenheid van verschillende mensen samen.
• Mix van mensen: Mensen met verschillende ervaringen en achtergronden komen samen.
• Leren door te doen: Actief leren door dingen uit te proberen en te doen.
• Experiment: Nieuwe ideeën uit kunnen proberen en zien wat werkt.

‘Het concept van de ‘derde ruimte’ is erg boeiend. Het idee dat bibliotheken meer zijn dan alleen plekken om boeken te lenen, maar echt een ontmoetingsplaats vormen waar mensen van alle leeftijden en achtergronden samenkomen om te leren en te delen, spreekt me enorm aan. Het voelt als een laagdrempelige manier om deel te nemen aan educatieve en culturele activiteiten.’

Nives Novak, EPALE Kroatië

Lees meer:

• De presentatie van Cubiss is hier beschikbaar
• Video Third places in history: What's a third place? (The loss of third place)
• Innovative learning spaces
• Third places and learning!
• The politicisation of third places
• Third places: fallow land to encourage the emergence of citizens
• Case study: From Third Place to Third Space