Inclusief onderwijs is een mensenrecht. Dit is vastgelegd in de Nederlandse Grondwet en diverse mensenrechtenverdragen, waaronder het VN-verdrag Handicap. Dit verdrag benadrukt als enige expliciet inclusief onderwijs. Artikel 24 van het verdrag bepaalt dat personen met een handicap recht hebben op onderwijs zonder discriminatie, waarbij gelijke kansen centraal staan en een inclusief onderwijssysteem op alle niveaus vereist is.
Van exclusie naar inclusie
Het VN-comité gaat met het General comment No. 4, Article 24 (§11) ‘Right to inclusive education’ (2016) in op de verschillen tussen exclusie, segregatie, integratie en inclusie.
Exclusie houdt in dat studenten met een beperking geen toegang krijgen tot onderwijs.
Wanneer studenten met een beperking wel onderwijs krijgen aangeboden maar dit in een aparte omgeving is, is er sprake van segregatie. Denk hierbij aan speciaal onderwijs.
Integratie betekent dat studenten met een beperking binnen het reguliere onderwijs worden geplaatst. Hierbij wordt uitgegaan dat zij zich kunnen aanpassen aan de standaardeisen van de onderwijsinstelling. De student wordt daarom alsnog beperkt in het volgen van onderwijs.
Bij inclusie worden er systematische aanpassingen gedaan zodat barrières verdwijnen. Het doel van inclusief onderwijs is dat er op den duur geen individuele voorzieningen meer nodig zijn voor studenten met een beperking, omdat alle drempels weggenomen zijn.
UDL: diversiteit als norm
Individueel maatwerk voor elke student is niet haalbaar vanwege de kosten en tijdsinvestering. Voor inclusief onderwijs met gelijke kansen voor elke student, biedt Universal Design for Learning (UDL) uitkomst. Een onderwijsontwerp waarbij je rekening houdt met de diversiteit in leerstijlen, achtergronden, interesses en uitdagingen. Hiermee biedt je een optimaal leerklimaat voor elke student met minder ad-hoc aanpassingen, minder kosten en meer studiesucces voor alle studenten.
Drie principes bij toepassing UDL
Hersenonderzoek toont aan dat iedere persoon verschillend leert. Op basis van deze bevindingen zijn drie principes opgesteld die centraal staan bij toepassen van UDL. Bekijk hier de poster.
Interesse en motivatie om te leren stimuleer je op verschillende manieren.
Informatie en instructie bied je lerenden op verschillende manieren aan.
Lerenden laat je op verschillende manieren opdrachten aanpakken en verworven kennis aantonen.
Inclusieve onderwijspyramide: begeleidingsniveaus
Voor inclusief onderwijs is het van belang om belemmeringen proactief weg te nemen. De inclusieve onderwijspiramide van AHEAD, de Ierse partner van ECIO, geeft verschillende niveaus van begeleiding en ondersteuning weer. Voor inclusief onderwijs is het streven om de ondersteuning zo laag mogelijk in de piramide te plaatsen. Het toepassen van UDL zorgt ervoor dat minder studenten specifieke begeleiding en aanpassingen nodig hebben.
“Hoe breder de basis, hoe meer tijd en middelen vrijkomen voor de kleine groep studenten die maatwerk nodig heeft voor hun specifieke belemmeringen”
Met ondertekening van de intentieverklaring VN-verdrag committeert de bestuurlijke top van onderwijsinstellingen zich om de onderwijsomgeving volledig inclusief te maken. Zo werken ze onder meer aan flexibiliteit in het curriculum, deskundigheidsbevordering van alle medewerkers met onder andere didactiek en attitude, informatievoorziening, internationalisering, digitalisering en de voorbereiding op en overgang naar de arbeidsmarkt. Door aan de slag te gaan met acht elementenbreng je het VN-verdrag naar de praktijk. Het is een handreiking om inclusief onderwijs effectief te implementeren.
De Staat van Inclusief Onderwijs
Een jaarlijks beeld en concrete aanbevelingen
De Staat van Inclusief Onderwijs 2023 geeft de huidige stand van zaken weer ten aanzien van het VN-verdrag Handicap voor hogescholen en universiteiten. De rapportage fungeert als een soort thermometer, die jaarlijks het beeld schetst en concrete aanbevelingen doet voor de toekomst. In 2022 werd het startschot voor een jaarlijks rapport gegeven en werd het model voor inclusief onderwijs, de hierboven genoemde acht elementen, gelanceerd. De editie van 2023 brengt voor het eerst de stand van zaken in beeld voor het hoger onderwijs. De rapportage is gebaseerd op bestaand onderzoek en aangevuld met nieuw onderzoek uitgevoerd door ECIO.
Bekijk de onderstaande video over de lancering van het rapport tijdens de bestuurdersbijeenkomst op 30 november jl.
Tips
Acht tips voor het implementeren van het VN-verdrag in het onderwijs:
1. Creëer bewustzijn
Het UDL-spel ondersteunt bij bewustwording van ervaren belemmeringen van studenten. Ook het delen van cijfers, ervaringen en wettelijke kaders draagt hieraan bij.
2. Betrek studenten
Ervaringsdeskundige studenten weten waar de knelpunten zitten. Ga met hen hierover in gesprek voor meer begrip.
3. Creëer draagvlak
Zorg voor consensus binnen de gehele onderwijsinstelling. Betrek enthousiaste collega’s. Ook een aanspreekpunt binnen het management draagt bij aan draagvlak.
4. Maak concrete afspraken
Maak concrete afspraken voor en na de ondertekening van de intentieverklaring VN-verdrag en wijs eigenaars aan.
5. Stel budget en mensen beschikbaar
Zet mensen en budget in om werk te maken van een inclusievere onderwijsaanpak.
6. Sluit aan bij bestaande initiatieven
Aansluiting bij interne werkgroepen zoals studentenwelzijn, diversiteit en inclusie voor meer mogelijkheden voor het borgen van lange termijnacties.
7. Leer van elkaar
Leer van andere collega’s en instellingen. Heb je als onderwijsinstelling de intentie om de verklaring te ondertekenen? Woon dan alvast een bijeenkomst van de Landelijke Werkgroep VN-verdrag hoger onderwijs of het mbo bij.
8. Toets nieuwe wetten en voorstellen op het VN
Om inclusie en toegankelijkheid aan de voorkant op te pakken (sociaal model), is het van belang om alle nieuwe wetten en voorstellen in het onderwijs te toetsen op het VN-verdrag Handicap. Hiermee maak je het VN-verdrag onderdeel van (instellingsbreed) beleid en kan je het inbedden in de bestaande organisatiestructuur voor borging van de implementatie van het VN-verdrag op de lange termijn.
